– Njoammunlogut njidjet. Unnit olbmot šaddet skihpasiiddaide. Moatti vahku geahčen vuordit mii ahte eanas norgga ássiin leat dievas boahkuhuvvon. Álbmotvarrisvuođainstituhtta oaivvilda ahte lea unnán riskka dasa ahte epedemiija leavvágoahtá fas almmá hálddašeami haga, ahte buozalmasvuohta šaddá noađđin dahje áitá varrisvuođabálvalusa kapasitehta. Danin sáhttit mii fas máhccat dábálaš árgabeaivái. Mii boahtit heaittihit eanaš njoammuneastadandoaimmaid, dadjá stádaministtar Erna Solberg. 

 

Varrisvuođadirektoráhtta ja Álbmotvarrisvuođainstituhtta (FHI) leaba ávžžuhan mannat dábálaš árgabeaivái erenoamáš gearggusvuođain čakčamánu/golggotmánu mánnomolusmis. Maŋŋil go leat čuovvon mielde dán vahku, de lea ráđđehus mearridan mannat dábálaš árgabeaivái erenoamáš gearggusvuođain lávvardaga čakčamánu 25.b. dii. 16. 

 

–  Vaikko árgabeaivi dál eatnasiidda šaddá dábálaš, de ii leat pandemiija nohkan. Olbmot bohtet áin buohccát ja danin lea dehálaš ahte buohkat boahkuhuvvojit. Lassin boahtá servodagas leat erenoamáš gearggusvuohta ja sáhttá jođánit álggahit doaimmaid jos dilli nu gáibida. Suohkaniin boahtá ain leat dehálaš rolla álggahit doaibmabijuid jos njoammun hásttuha varrisvuođabálvalusa kapasitehta, deattuha Solberg. 

 

Dát njuolggadusat ja rávvagat gustojit dábálaš árgabeaivvis erenoamáš gearggusvuođain 

Go dál mannat dábalaš árgabeaivái, de loahpahuvvojit gáržžideamit sisriikkas earret gáibádus ahte mannat erremii jos buohccát covid-19 dávddas. Dát doaibmagoahtá lávvardága čakčamánu 25.b. rájes dii. 16. 

Mehter gaskka earáide heittihuvvo. Dasto sáhttit mii leat ovttas nugo ovdal.  

Mii heaittihit gáržžidemiid dasa man máŋggas sáhttet leat ovttas lágidemiin.  

Mii heaittihat gáibádusa ahte ferte guossohit beavddis ja loahpahit maid dan, man máŋgasa sáhttá luoitit sisa, dadjá Solberg. 

Jos oaččut vuoiŋŋahatvuolšši dávdamearkkaid, de berret ain váldit iskosa. Dat guoská maid sidjiide geat leat boahkuhuvvon.   

Jos leat njoammuduvvon koronain, de fertet mannat sirremii ovdal go njoammudat earáid. Dát ii leat ávžžuhus muhto njuolggadus man geažil sáhtát sahkkohuvvot jos dan rihkkut. 

Ávžžuhuvvo ahte olbmot, geat eai leat boahkuhuvvon ja geat orrot ovttas olbmuiguin geaidda lea njommon covid-19, váldet iskosa dahje mannet erremii. Dan beroškeahttá oažžu go dávdamearkkaid vai ii. Eará lagasoktavuođat geat eai leat boahkuhuvvon, eai dárbbaš mannat erremii, muhto berrejit váldit iskosa. 

– Mii doalahit maid daid rávvagiid maiguin mii leat oahpasnuvvan nu bures; bassat gieđaid dávjá, gossat njunneliidnái dahje giehtagávvii ja orrut siiddas jos leat buohcci, dadjá Solberg. 

Vaikko eanas njuolggadusat ja njoammuneastadeaddji bágadallamat dán heaittihuvvojit, ávžžuha son fitnodagaid doalahit buori njoammuneastadeaddji doaibmabijuid, nu ahte kundarat besset ovdamearkka dihtet bassat gieđaid giehtaspriihtain. 

– Mii doalahit johtolatčuovgamodealla skuvllaide ja mánáidgárddiide. Jos suohkan oaivvilda ahte njoammundilli gáibida báikkálaš mearradusaid doaibmabijuide, de addá johtolatčuovgavuohki buori bagadeami. Lea dehálaš addit ohppiide dábálaš árgabeaivvi. Vaikko eanet olbmot boahkuhuvvojit dál, de sáhtte čuožžilit dilit gos lea dárbu sierra báikkálaš doaimmaide, čujuha son. 

– Muhto oanehaččat daddjon: Dál mii sáhttit eallit nugo dábálaččat, deattuha Solberg. 

Mátkkoštannjuolggadusat riika sisa heaittihuvvojit dáđistaga.

 

Dehálaš rávvagat ja njuolggadusat mat jávket čakčamánu 25.b. rájes

  • Gáibádus doalahit mehtera gaskka heittihuvvo.
  • Eai leat gáržžideamit čadnon sosiála oktavuođaide dahje lágidemiide.
  • Ii leat gáibádus guossohit beavddis dahje mearit man ollu olbmuid sáhttá luoitit sisa. 

Globálamátkerávvagat heaittihuvvojit golggotmánu 1.b. rájes.  

 

Rávvagat ja njuolggadusat mat gustojit dábálaš árgabeaivvis erenoamáš gearggusvuođain  

  • Doala gieđaid buhtisin, gosa bábirnjunneliidnái dahje giehtagávvii ja oro siddas jos easkka leat ožžon vuoiŋŋahatváttu dahje febera. 
  • Mana erremii jos oaččut duođastuvvot ahte dus lea covid-19.
  • Jos oaččut dávdamearkkaid ahte dus lea vuoiŋŋahatvuolši, de berret váldit iskosa. Dát guoská maid sidjiide geat leat boahkuhuvvon.   
  • Du siidadoalu olbmot geat eai leat boahkuhuvvon, berrejit váldit iskosa ja mannat erremii beroškeahttá leago sis dávdamearkkat vai ii. Eará lagasvuođat geat eai leat boahkuhuvvon, eai dárbbaš mannat erremii muhto berrejit váldit iskosa. 

Johtolatčuovgamodealla skuvllain ja mánáidgárddiin bisuhuvvojit ain viidáset dego gaskaoapmin man sáhttet geavahit jos šaddá dárbu. 

Nationála rávvagat ja njuolggadusat mat gustojit dábálaš árgabeaivvis erenoamáš gearggusvuođain 

Go eiseválddiid rávvagat ja njuolggadusat jávket, de sáhttá juohkehaš válljet makkár riskka son váldá ja makkár doaimmaid čađaha. Doaimmaid heaittiheapmi, nugo nationála rávvagat ja njuolggadusat, eai hehtte eaŋkilolbmo válljet buoret suodjaleami alcces. Ovdamearkka dihte sáhttet sii geat háliidit buoret suodjalusa vuoiŋŋahatvuolšši vuostá, doalahit guhkit gaskka earáide ja ieža geavahit njálbmesuoji.  

 

Doaimmat

Rávvagat ja njuolggadusat

Giehtahygiena

Basa gieđaid dávjá. Geavat sáibbu ja čázi dahje giehtabassannávdnasa mii sisttisdoallá alkohola.  

 

Gossanhygiena

Ane bábirnjunneliinnii dahje giehtagáva go gosat dahje gásttát. Bálkes njunneliinnii ja basa gieđaid maŋŋil. 

 

Rávvagat vuoiŋŋahatdávda-mearkkaid oktavuođas

Rávvagat go leat easkka ožžon vuoiŋŋahatdávdamearkkaid (feber, gosahat, čottabávččas, massán hávssu ja máistindovddu, hedjonan veadju):

  • Oro siiddas 
  • Váldde covid-19 iskosa. Dát guoská vuosttažettiin nuoraide ja rávisolbmuide. Ovttas váhnemiiguin sáhttá árvvoštallat galgá go váldit iskosa mánáin, ovdamearkka dihte jos mánná oažžu dávdamearkkaid maŋŋil go lea leamaš lagas oktavuohta olbmuin geas lea duođaštuvvon covid-19. 

 

Goas sáhttá máhccat fas bargui, skovlái jna.: 

  • Nuorain ja rávisolbmuin berre leat negatiiva covid-19 iskkos ovdal go máhccet ruovttoluotta. 
  • Jos dávdamearkkat jávket oalát maŋŋil ovtta beaivvi, de sáhttá máhccat fas bargui ja skovlái. 
  • Jos dávdamearkkat bistet, de berre orrut siiddas dassážii dábálaš veadju lea buorre, dávdamearkkat leat nohkamen ja ii leat leamaš feber maŋimus jándora almmá geavaheamis febervuolideaddji dálkasiid. Eanaš diliid oktavuođas berre orrut siiddas moadde beaivvi. 
  • Eanet duođalaš dahje bissovaš dávdamearkkaid dáfus berre váldit oktavuođa doaktáriin. 

 

Go dus lea negatiiva covid-19 iskkos ja dávdamearkkat leat láivvas ja dábalaš veadju ii leat váikkuhuvvon, de it dábbaš orrut siiddas. Nuorat ja rávisolbmot sáhttet máhccát skovlái/bargui go leat buorránišgoahtán dahje seamma beaivvi go iskkos váldo jos dávdamearkkat manin váldit iskosa, ledje láivvas ja eahpečielgasat. Sáhtát máhccat skovlái/bargui vaikko dus leat dávdameakkat nugo golgi njunni dahje gehppes gosahat. 

Sáhttet leat sierra rávvagat varrisvuođabargiide ja soames eará bargojoavkkuide.  

 

Erenoamáš mánáidgárdde ja mánáidskovllá mánáide: 

Mánát geat snuolggidit veaháš dahje sis lea njunnedahpat dahje bissovaš vuoiŋŋahatdávdamearkka, eai dárbbaš orrut siiddas. Mánát geain easkka leat ožžon dávdamearkkaid nugo febera, gosahaga, čottabákčasa ja heajut veaju, berrejit leat siiddas, muhto sáhttet mannat mánáidgárdái/skovlái go dearvvašsmuvvegohtet. Dat gusto vaikko mánás ain leat veaháš dávdamearkkat nugo njunnedáhpahat dahje veaháš gosahat. 

 

Valdit iskosa

Čuovvovaččat ávžžuhuvvojit váldit iskosa: 

  • Buohkat geain easkka leat ožžon vuoiŋŋahatdávdamearkkaid dahje eará covid-19 dávdamearkkaid beroškeahttá leat go boahkuhuvvon vai eai. 
  • Siidadoalu lahtut geat eai leat boahkuhuvvon ja sullásaš lagas oktavuođat muhtumii geasa covid-19 lea njommon
  • Eará lagasoktavuođat geat eai leat boahkuhuvvon

 

Viiddiduvvon dássedis iskkosváldin heaittihuvvo. Áigemearriduvvon dássedis iskkosváldin sáhttá meroštuvvot jos dávda leavvagoahtá. Jos dávda jođánit njoammugoahtá ollusiidda, sáhttá leat ulbmilaš dásset čađahit iskkosváldimaFHJ fágalaš árvvoštallama mielde. Dán ulbmilii ávžžuhuvvo geavahit iešváldin iskadanvuogi. 

 

Jos oaččut positiiva iskosa go ieš válddat iskosa, de ávžžuhuvvo ahte váldát PCR-iskosa duođaštan dihte iskanbohtosa. 

 

Erremis njoammuma oktavuođas

 

Lea gáibádus ahte olmmoš gii duođaštuvvo lea njoammuduvvon covid-19 dávddas, galgá erremii. Dát guoská maid sidjiide geat leat boahkuhuvvon. Mannat erremii mearkkaša ahte orru iežas siiddas dahje eará heivvolaš báikkis, erremis earáin, nu guhká go vejolaš maiddái eará siidadoalu olbmuin. 

 

Olbmot geat leat erremis siiddas sáhttet heaittihit errema 5 jándora maŋŋil go ožžo dávdamearkkaid ja leat leamaš febera haga unnimus jándora almmá geavaheamis febervuolideaddji dálkasiid. 

 

Jos son gii oažžu positiivva iskkosbohtosa, ii leat dievas boahkuhuvvon eaige sus leat vuoiŋŋahatvuolšši dávdamearkkat, de rehkenastá 5 jándora iskadanbeaivvi rájes. 

 

Dievas boahkuhuvvon olbmot almmá vuoiŋŋahatdávdamearkkaid, eai dárbbaš váldit iskosa. Jos sii aŋkke ožžot positiiva iskosa, berrejit sii mannat erremii 2 jándora oaidnin dihte ovdanit go vejolaš dávdamearkkat. 

 

Njoammunguorran 

Suohkana njoammunguorran čađahuvvot dušše siidadoalu lahtuid ja sullásaš lagasoktavuođaid nugo irggiid/morsiid.  

 

Jos dutnje lea njommon dahje don leat oahpehaš muhtunii geasa lea njommon dávda, ávžžuhuvvot don addit dieđu eará lagasoktavuođaide ja ávžžuhit sin váldit iskosa..

 

Varrisvuođa- ja dorvoásahusain ja siidabálválusain berre čađahuvvot njoammunguorran iežas čilgehusa mielde. 

 

Rávvagat lagasoktavuođaide

 

Olbmot geat eai leat boahkuhuvvon dahje buohcan covid-19 dávddain maŋimus 12 mánu, ávžžuhuvvojit váldit iskosa čuovvovaš dilis: 

  1. Ieš váldit iskosa njunis beaivválaččat antigena jođánisiskosiin 7 beaivvi badjel. 
  2. NAT/PCR-iskosa juohkenuppi beaivvi 7 beaivvi badjel. 

Beivvid rehkenastá dan rájes go njoammuduvvon olmmoš manná erremii. 

 

Jos ii čađat ovtta dain guovtti iskanvuogi, de ii berre leat oktavuođa earáiguin 7 beaivvis.  

 

Boahkuhuvvon siidadoalu lahtut dahje sullásaš lagavuođat ávžžuhuvvojit garvit oktavuođaid earáiguin, muhto váldit iskosa jos dovdet dávdamearkkaid.  

 

Olbmot geat leat lagasoktavuođat, muhto eai leat siidadoalu lahtut dahje sullásaš lagas olbmot, ávžžuhuvvojiŧ: 

  • Váldit iskosa nu jođánit go dihtet ahte sii leat lagasoktavuođat 
  • Gáržžidit sosiála deaivvademiid dassážii go sis lea negatiiva iskkos
  • 10 beaivvis čuovvut bures mielde vejolaš dávdamearkkaid maŋŋil go leamaš lagas oktavuohta 
  • Váldit oskpsa nu jođánit go orrru leamen dávdamearkkat 

Suohkandoavttir sáhttá árvvoštallat ja ávžžuhit galgágo mannat erremii. 

 

Njálbmesuodji

Ávžžuhus/gáibadus geavahit njálbmesuoji sáhttá geavahit báikkálaš doaibmabidjun dárbbu mielde. Varrisvuođabálválusas lea njálbmesuodji dehálaš njoammuneastadeaddji doaibmabidju. 

 

 

Loga eanet dáš: https://www.regjeringen.no/no/aktuelt/norge-gar-over-til-en-normal-hverdag-med-okt-beredskap/id2872539/?expand=factbox2872557 eller her: https://www.helsenorge.no/koronavirus/oversikt-over-regler-og-anbefalinger/

Sáhtát lohkat eambbo dás njoammuneastadeaddji  rávvagiid ja rávvagiid birra riskajoavkkuide: https://www.fhi.no/nettpub/coronavirus/befolkningen/smittevernrad-for-befolkningen/

Ođasmahtton njuolggadusaid gávnnat dás: https://lovdata.no/dokument/LTI/forskrift/2021-09-23-2815